Martın 13-də Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bəyan edib ki, Ermənistan “Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında Saziş” layihəsinin ümumi 17 müddəasından sonuncu ikisi ilə razılaşıb. Yəni hazırda bu sənədin yekun mətni tərəflər tərəfindən təsdiqlənib. Danışıqların 2022-ci ilin əvvəlindən, Azərbaycanın bu prosesə təşəbbüs göstərdiyi və məşhur “beş prinsip”i irəli sürdüyü vaxtdan davam etməsinə baxmayaraq, bu nəticə gözlənilməz oldu.  Beləliklə, bu nəticəyə nail olmaq üç il çəkdi. Bununla belə, Azərbaycanın təklif etdiyi iki əlavə şərt var ki, tərəflər sazişi imzalamazdan əvvəl razılaşdırılmalıdır.

Birinci şərt 23 avqust 1990-cı ildə imzalanmış Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad edən Ermənistan konstitusiyasının preambulasına düzəlişlə bağlıdır. Bu bəyannamə Ermənistan SSR Ali Sovetinin və Dağlıq Qarabağ Milli Şurasının 1 dekabr 1989-cu il tarixli “Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası ilə Dağlıq Qarabağın birləşdirilməsi haqqında” birgə qərarına istinad edir. Bu qərar SSRİ-nin konstitusiya normalarını ciddi şəkildə pozurdu. Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyəti 1989-cu il dekabrın 7-də qəbul etdiyi qətnaməyə əsasən, sözügedən addım Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının daxili məsələlərinə yolverilməz müdaxilə və ərazilərinə təcavüz kimi qəbul edilmişdir.

Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozan Ermənistan Respublikasının bir neçə normativ aktı da var. Ona görə də Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı iddialarını geri götürməli və yuxarıda qeyd olunan bütün sənədlərə müvafiq düzəlişlər etməlidir.

İkinci şərt hazırda tamamilə əhəmiyyətsiz olan müəyyən qurumların, məsələn, ATƏT-in Minsk Qrupunun, Yüksək Səviyyəli Planlaşdırma Qrupunun, ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin şəxsi nümayəndəsinin taleyi ilə bağlıdır. Azərbaycan öz suverenliyini və ərazi bütövlüyünü bərpa etdiyinə və Qarabağ münaqişəsinin artıq gündəlikdən çıxdığına görə, artıq bu institutların saxlanmasına və onların ATƏT tərəfindən maliyyələşdirilməsinə ehtiyac qalmır. Ona görə də Ermənistandan da bu məsələdə Azərbaycana dəstək verməsi və bu qurumların ləğvini tələb etməsi gözlənilir. ATƏT-ə birgə müraciət etməklə və prosesi dəstəkləməklə bu təşəbbüs həm də sülhə doğru yolda etimadı artıran tədbir kimi çıxış edə bilər.

Eyni zamanda, digər mühüm məsələ Ermənistanın keçmiş separatçı liderləri Arayik Arutyunyan, Arkadi Qukasyan, Bako Saakyan, David İşxanyan, David Babayan, Lyova Mnatsakanyan və başqalarının, habelə Ruben Vardanyanın hazırda Azərbaycanda gedən məhkəmə prosesləri ilə bağlıdır. Onlar sülhə və insanlığa qarşı cinayətlər törətməkdə ittiham olunurlar; hərbi cinayətlər, o cümlədən təcavüzkar müharibənin hazırlanması və aparılması; soyqırımı aktları; müharibə qanunlarının pozulması; terrorizm və terrorizmin maliyyələşdirilməsi; hakimiyyətin zorla ələ keçirilməsi və saxlanması; və Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində çoxsaylı digər cinayətlər. Bu proseslərdə zərərçəkmişlər, onların hüquqi varisləri və nümayəndələri və vəzifəli şəxslər də iştirak ediblər.

*Məqalənin ingilis dilində olan orijinal və tam mətni ilə aşağıdakı link vasitəsilə tanış ola bilərsiniz:

https://moderndiplomacy.eu/2025/03/22/returning-to-ones-roots-forging-a-new-path/