Bəşər Əsəddən sonrakı dövrdə Suriyada qurulacaq yeni nizam üçün beynəlxalq müzakirələr davam edir. Bu mövzuda ən fəal diplomatiya aparan ölkələrdən biri də Suriya ilə qonşu olan və ölkədə daimi sabitliyin bərqərar olmasının tərəfdarı olan Türkiyə Respublikasıdır. Suriyada daimi sabitliyin bərqərar olması üçün tək deyil, müttəfiqləri ilə hərəkət edən Türkiyənin, təbii ki, bu mövzuda ilk təmaslarından biri müttəfiqi və qardaş ölkəsi Azərbaycanla oldu. Bu çərçivədə Dəməşqin Suriyada müxalif qrupların əlinə keçməsindən sonra Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, daha sonra isə iki ölkənin xarici işlər nazirləri arasında telefon danışığı olub.

İki ölkə liderləri arasında telefon danışığından sonra mətbuata verilən açıqlamada Suriya xalqını Bəşər Əsədin hakimiyyətdən getməsi münasibətilə təbrik etdikləri, ölkənin ərazi bütövlüyü və suverenliyini dəstəklədikləri bildirilib. Bundan başqa, bəyanata görə, Prezident İlham Əliyev, Türkiyənin dəstəyi ilə Suriyada sabitlik dövrünün başlayacağına ümid etdiyini və Suriya xalqının üzləşdiyi humanitar problemlərin aradan qaldırılmasında Türkiyə ilə birlikdə dəstək verməyə hazır olduğunu bildirib.

İki güclü müttəfiq

Bu telefon danışığından sonra Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovla Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan arasında da telefon danışığı oldu. Görüşdən sonra mətbuata verilən məlumatda Azərbaycanın Suriyadakı proseslərlə bağlı Türkiyə ilə məsləhətləşdiyi bildirilib. Daha sonra Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin Suriya ilə bağlı rəsmi bəyanatında vurğulanıb ki, Azərbaycan Suriyanın ərazi bütövlüyü və suverenliyini dəstəkləyir, Suriya xalqının üzləşdiyi humanitar problemin aradan qaldırılmasına Türkiyə və digər tərəfdaşlara yardım göstərməyə hazırdır. Ona görə də həm liderlərin, həm də xarici işlər nazirlərinin telefon danışığında və Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin Suriyanın Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri baxımından gələcəyi ilə bağlı verdiyi rəsmi bəyanatda ortaya çıxan mühüm məqamlar bunlardır:

1. Müttəfiqlər Suriyadakı hadisələrlə bağlı məsləhətləşmələr aparır;

2. Suriyanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinin qorunmasını dəstəkləyirlər;

3. Suriyanın siyasi gələcəyinin xalqın siyasi iradəsini əks etdirəcək şəkildə həllini dəstəkləyirlər;

4. Hər iki müttəfiq ölkə Suriyadakı humanitar problemin həllinə töhfə vermək üçün əməkdaşlıq edəcək;

5. Azərbaycan təkcə Türkiyə ilə deyil, Suriyanın gələcək inşasında Türkiyə ilə razılaşan ölkələrlə də əməkdaşlıq edəcək.

Bu, iki müttəfiq ölkənin Suriyadakı proseslərlə bağlı əməkdaşlıq etdiyinin ilk sübutu deyil. Hər iki ölkənin Suriya siyasətlərində əvvəldən paralelliklər var ki, bu da koordinasiyanın əldə olunduğunu göstərir. Suriya müharibəsindən əvvəlki dövrdə Türkiyənin Bəşər Əsəd rejimini beynəlxalq aləmə inteqrasiya etmək cəhdləri Azərbaycan tərəfindən də dəstəklənirdi.  Lakin 2011-ci ildə Bəşər Əsəd rejiminin xalqının tələblərinə məhəl qoymaması və beynəlxalq çağırışlara qulaq asmaması səbəbindən başlayan müharibə ilə hər iki müttəfiq ölkə Suriya siyasətini yenidən nəzərdən keçirdi. Azərbaycan və Türkiyə 2012-ci ildə BMT-Ərəb Liqasının Birgə Nümayəndəsi Kofi Annanın 6 maddədən ibarət Suriya planını, eləcə də BMT Təhlükəsizlik Şurasının 18 dekabr 2015-ci ildə qəbul edilmiş Suriyanın gələcəyi ilə bağlı 2254 saylı qətnaməsini dəstəklədi.

Suriya müharibəsi zamanı Azərbaycan, Türkiyənin Suriyanın şimalında terror təşkilatlarına qarşı mübarizəsinə birbaşa dəstək verib. 2018-ci ildə “Zeytun budağı” əməliyyatı ilə bağlı açıqlama verən Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin o zamankı sözçüsü Hikmət Hacıyev, “Beynəlxalq və regional sülh və təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün terror təhlükəsinin tamamilə aradan qaldırılması xüsusilə vacibdir”, açıqlaması Azərbaycanın, Türkiyənin antiterror əməliyyatına dəstək verdiyinin sübutu idi. 2019-cu ilin oktyabrında Türk ordusunun Suriyanın şimalında həyata keçirdiyi “Sülh çeşməsi” əməliyyatından sonra Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi dəstək bəyanatı verərək bu əməliyyatın Suriyanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində terror təhlükəsini aradan qaldıracağını, immiqrantların evlərinə dönmə fürsəti və humanitar problemlərin həllinə yardım edəcəyi və bunun bölgədə sabitliyin təmin edilməsinə xidmət edəcəyini ifadə etdi.

Türkiyənin “Sülh çeşməsi” əməliyyatından sonra artan beynəlxalq siyasi təzyiqlər qarşısında Prezident İlham Əliyev birbaşa Türkiyəyə dəstək mesajları verdi. Azərbaycan-Türkiyə VIII Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının 2020-ci il fevralın 25-də Bakıda keçirilən iclasında Prezident İlham Əliyev regional və qlobal proseslər fonunda Azərbaycan xalqının və dövlətinin hər zaman Türkiyə dövlətinin və xalqının yanında olduğunu bəyan etdi.

Bəşər Əsəd Ermənistanın müttəfiqi idi

Azərbaycan Suriya müharibəsi və onun ətrafında gedən geosiyasi proseslər fonunda Türkiyə ilə birlikdə hərəkət edərkən Suriya rejimi və müttəfiqləri Ermənistanla sıx əməkdaşlıq edirdi. 2018-ci ildə Ermənistanın Baş naziri seçilən Nikol Paşinyan təbrik məktubları göndərməklə Bəşər Əsəd hökumətinə dəstəyini nümayiş etdirirdi. Müharibə zamanı Suriya-Ermənistan-Rusiya və İran-Ermənistan-Suriya xətləri ilə çoxlu silahların daşındığı məlumdur.

Suriya müharibəsi başlayandan Rusiya müttəfiqlərindən Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) sazişi çərçivəsində Suriya hökumətinə dəstək istəyib, lakin uzun müddət bu dəstək verilməyib. Halbuki 2019-cu ildə Nikol Paşinyanın dövründə Rusiyanın tələbi ilə Ermənistan Suriyada rejimin nəzarətində olan Hələbə 100 nəfərlik kontingent göndərən ilk dövlət oldu. Rusiyanın o vaxtkı müdafiə naziri Sergey Şoyqu bu dəstəyə görə Ermənistanın o vaxtkı müdafiə naziri David Tonayana təşəkkür edib. Bu dəstək birliyi Suriyanı yalnız 30 noyabr 2024-cü ildə tərk etdi.

Nikol Paşinyan müttəfiqi Bəşər Əsədi dəstəkləməsinin qarşılığında Əsəd də Ermənistanın Qarabağı işğalını dəstəkləyib. Suriyada yaşayan ermənilər Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinə köçürülərək oradan qovulmuş azərbaycanlıların evlərində məskunlaşıblar. İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Əsəd Fransa və Ermənistanla birlikdə Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad edilməsinə qarşı bəyanatlar verib, Ermənistanı dəstəkləyib. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin köməkçisi - Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev Suriyadakı əvvəlki rejimin bir sıra beynəlxalq təşkilatlarda Azərbaycan üçün problemlər yaratdığını xatırladıb və Suriyadakı Bəşər Əsəd rejiminin hətta İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində də ziddiyyətli bəyanatlar verdiyini bildirib. İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı Suriya rəsmiləri öz bəyanatlarında 1915-ci il hadisələrində və Qarabağın işğaldan azad edilməsində Azərbaycan və Türkiyəni ittiham edirdilər.

Şuşa həbsxanası da Sednaya kimi idi

Azərbaycana suriyalı qaçqınlar gəlməyib, lakin Suriyadakı müharibə Azərbaycan üçün terrorizm və təhlükəsizlik problemləri yaradıb. Suriyadakı müharibə səbəbindən milyonlarla insan öz torpaqlarını tərk etməli oldu. Azərbaycan bu problemi Birinci Qarabağ müharibəsi, yəni erməni işğalı zamanı yaşayıb. 2016-cı il fevralın 4-də Londonda keçirilən “Suriyaya və regiona dəstək” mövzusunda beynəlxalq konfransda çıxış edən Prezident Əliyev, “Biz suriyalı mühacirlərin vəziyyətinə təəssüf edirik, çünki 90-cı illərin əvvəllərində azərbaycanlılar da erməni işğalı nəticəsində mühacir vəziyyətinə düşüblər.," deyərək əslində iki müharibə nəticəsinə hər iki xalqın eyni taleyi paylaşdığının mesajını verdi.

Suriyada müharibə ölkənin ərazi bütövlüyünü və suverenliyini təhdid etdiyi kimi, Ermənistanın işğalı ucbatından Azərbaycanın da ərazi bütövlüyü və suverenliyi 30 ildir pozulub. Digər tərəfdən, Əsəd rejiminin süqutundan sonra Sednaya həbsxanasında yaranan mənzərələr Qarabağda işğal başa çatdıqdan sonra Şuşa həbsxanasında yaranan mənzərələrlə eyni idi. Rejim Suriya xalqına Sednayada işgəncə verərkən erməni qəsbkarları Şuşa həbsxanasında əsir götürdükləri azərbaycanlılara işgəncələr veriblər. Ona görə də Əsəd rejiminin Suriya xalqının başına gətirdikləri Ermənistanın Azərbaycan xalqının başına gətirdiklərini xatırladır.

Nəhayət, ümid edilir ki, Bəşər Əsəd rejiminin devrilməsi ilə Suriya üçün çətin dövr arxada qalıb və yeni dövr başlayıb. Bu yeni dövrdə Suriyanın siyasi, iqtisadi, infrastruktur və humanitar məsələlər kimi bir çox sahədə inkişafına ehtiyac var. Şübhə yoxdur ki, Türkiyə bu məsələdə ən fəal ölkələrdən biridir və Türkiyənin də müttəfiqləri ilə hərəkətə etməsi lazım gələcək. Bu mənada, Bəşər Əsədin devrilməsindən sonra Suriya ilə bağlı Azərbaycan və Türkiyə arasında təmaslar Azərbaycanın yeni dövrdə Türkiyə ilə həmrəy olduğunu göstərir.

https://www.yenisafak.com/dusunce-gunlugu/azerbaycan-turkiye-suriye-politikasinda-es-gudum-4664849